Koninklijke ambitie botst met traditie in Marokko

Twintig jaar na de inwerkingtreding van de Moudawana ligt de hervorming van het Familierechtboek opnieuw op tafel. Deze herziening, aangekondigd door Koning Mohammed VI in 2022, is bedoeld om de tekortkomingen van een tekst die niet langer aansluit bij de evolutie van de Marokkaanse samenleving te corrigeren. Echter, tussen grondwettelijke verbintenissen, internationale verdragen en religieuze referenties, heeft Marokko moeite om knopen door te hakken. Het resultaat is een hervormingsproject dat zowel veelbelovend als onvoltooid is.

Lees ook: Vrouwen in Marokko verliezen alles bij echtscheiding

Artikel 19 van de grondwet van 2011 garandeert gelijkheid tussen mannen en vrouwen en de inzet van de staat voor pariteit. Er is zelfs een autoriteit voor pariteit en discriminatiebestrijding opgericht. De preambule van de grondwet bevestigt bovendien de voorrang van geratificeerde internationale verdragen op het interne recht. Toch worden deze principes systematisch getemperd door de noodzaak om de "constanten van het Koninkrijk", waaronder de islamitische religie, te respecteren.

Lees ook: Kind zonder vader: Marokkaanse wet negeert DNA-bewijs

Dit dubbele referentiekader veroorzaakt grote spanningen in de hervorming van het familierecht. Aanbevelingen van democratische instituties (Parlement, Nationale Raad voor de Mensenrechten, maatschappelijk middenveld) worden verworpen of afgezwakt wanneer ze in strijd zijn met de traditionele interpretatie van religieuze teksten. Dit geldt bijvoorbeeld voor de introductie van DNA-testen als bewijs van afstamming, gelijke erfopvolging tussen mannen en vrouwen, of een absoluut verbod op het huwelijk van minderjarigen. De Raad van Oelema wijst bijvoorbeeld de pariteit in de erfenis expliciet af, met een beroep op verzen uit de Koran en het principe van qiwâma (financiële verantwoordelijkheid van de man). Dit gebeurt ondanks het feit dat Marokko zijn voorbehouden bij het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen (CEDAW) heeft opgeheven.

Lees ook: Bemiddeling moet Marokkaanse huwelijken redden

In andere gevallen worden in de hervorming ambigue compromissen gesloten. Dit is het geval bij de huwelijksleeftijd, vastgesteld op 18 jaar, maar met een uitzondering van 17 jaar op rechterlijke beslissing, wat het risico inhoudt dat al jarenlang bekritiseerde misstanden in stand worden gehouden.

Lees ook: Moudawana: wijzigingen voor Marokkanen in het buitenland

De grenzen van het patriarchale model in een snel veranderende samenleving worden duidelijk. Marokko kent een snelle urbanisatie, een toename van het kerngezin, een daling van de vruchtbaarheid en een groeiende deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt. Toch blijft de structuur van het familierecht gebaseerd op een hiërarchie tussen mannen en vrouwen die voortkomt uit een oude orde. De hervorming van de Moudawana had een beslissende wending kunnen zijn naar substantiële gelijkheid. Maar in de huidige staat geeft het vooral het beeld van een tekst die gevangen zit in een politiek en symbolisch evenwicht, dat probeert beide kampen – modernistisch en conservatief – te plezieren zonder de structurele hervormingen volledig door te voeren.