Abdelkrim El Khattabi, hoe Spanje z’n eigen vijand opleidde

De broers kwamen uit Ajdir, het belangrijkste dorp van de Beni Ouriaghel-stam, en stamden af van een geslacht van qadi’s – een soort moslimrechters. Ondanks hun traditionele islamitische opvoeding, genoten beide broers een universitaire opleiding in Spanje. Mohammed studeerde in Tetouan, Melilla, aan de Universiteit van Fez en in Salamanca. M’Hammad, de jongere broer, had een nog opmerkelijker parcours, met studies in het toenmalige Mogador (nu Essaouira), aan de Escuela Normal in Málaga en de Escuela de Minas in Madrid. Hij verbleef zelfs in de prestigieuze "Residencia de Estudiantes". Een foto van hem in het weekblad Mundo Gráfico in 1917 toonde hem als "Moor die de studies van het baccalaureaat heeft afgerond en naar Madrid is gegaan om de opleiding tot mijnbouwingenieur te volgen."

Lees ook: Aïcha El Khattabi, dochter van Abdelkrim El Khattabi, overleden

Jarenlang schreef Mohammed in het Arabisch voor ’El Telegrama del Rif’, een invloedrijk dagblad in Melilla dat de Spaanse belangen in de regio steunde. Pas rond de Eerste Wereldoorlog begon hij subversieve neigingen te tonen tegen de militaire aanwezigheid in Marokko. M’Hammad bleek later de ware "militaire strateeg" achter de Rif-opstand te zijn, hoewel zijn oudere broer bekender en meer gevreesd was. De tien jaar leeftijdsverschil tussen hen weerhield de broers er niet van om hun krachten te bundelen in de strijd voor de onafhankelijkheid van de Rif.

De verhouding tussen de broers en Spanje verslechterde aanzienlijk toen het nationalistische sentiment onder de Riffijnen toenam. Hoewel er al sinds het laatste kwart van de 19e eeuw geregeld conflicten waren, escaleerden de gevechten pas echt na de instelling van het protectoraat. De Riffijnen streefden naar de Republiek van de Rif. De Slag om Annual in 1921, tijdens de campagne van Melilla, is hiervan een tragisch voorbeeld. Zelfs een voormalige studiegenoot van M’Hammad aan de Escuela de Minas in Madrid, de Asturische ingenieur Luis Montes, bood zich aan als bemiddelaar om gewonde en gevangengenomen Spaanse soldaten te redden.

De nederlaag bij Annual was slechts een van de vele tegenslagen die Europese troepen in de koloniale context leden. De broers Abdelkrim leidden in het voorjaar van 1925 ook het offensief bij de rivier de Ouargha tegen de Franse linies. Dit wordt beschouwd als de "Franse Annual" en, volgens de eigen memoires van Abdelkrim, een van zijn grootste strategische fouten. De spanningen tijdens deze koloniale oorlogen waren enorm. De landing bij Alhucemas, waarvan binnenkort de honderdste verjaardag wordt herdacht, markeerde het begin van de pacificatie van de Rif. Deze gecombineerde amfibische operatie, uitgevoerd tijdens de dictatuur van Primo de Rivera, was een groot militair succes. Na de nederlaag gaven de broers Abdelkrim zich over aan de Fransen.

Lees ook: Marokko vraagt Frankrijk om "papieren" van Abdelkrim El Khattabi

Mohammed Abdelkrim werd verbannen naar het eiland Réunion, nabij Madagaskar, en ontsnapte later naar Egypte. Hij keerde nooit terug naar Marokko en overleed in februari 1963 in Caïro. Zijn jongere broer M’Hammad onderging een vergelijkbaar lot: eerst in Réunion en daarna in Port Said en Caïro. M’Hammad keerde wel terug naar Marokko in 1964 en stierf in december 1967 in Rabat, kort voordat hij opnieuw de Rif-regio kon bezoeken. De overwinning van de Spaanse en Franse legers in Marokko maakte de weg vrij voor de geboorte van een onafhankelijke Marokkaanse natie, die in 1956 haar zelfstandigheid kreeg. Beide broers zijn door Marokkaanse nationalistische kringen geprezen om hun antikoloniale profiel. Marokko profileert zich nu als een vriend van Spanje, maar handhaaft tegelijkertijd een actieve territoriale claim op Spaans grondgebied.